Park Narodowy Yellowstone jest pierwszym formalnie ustanowionym Parkiem Narodowym na świecie. Położony jest w zachodniej części Stanów Zjednoczonych na styku stanów Wyoming, Montany i Idaho. Główną atrakcją parku jest dzika przyroda, malownicze kaniony oraz występujące na jego terenie liczne zjawiska geotermalne, w tym znane na całym świecie gejzery wodne.
Park Narodowy Yellowstone został ustanowiony 1 marca 1872 roku przez 42. Kongres Stanów Zjednoczonych na mocy specjalnej ustawy, był pierwszym parkiem narodowym w Stanach Zjednoczonych i jest uznawany za pierwszy park narodowy na świecie. Zlokalizowany jest głównie na terenie północno-zachodniego Wyoming, obejmuje także fragmenty Montany i Idaho. Główną atrakcją parku jest dzika przyroda i licznie występujące na jego terenie zjawiska geotermalne i gejzery, z których najbardziej rozpoznawalnym jest gejzer Old Faithful. Dominującym biotopem Parku jest las subalpejski, a sam park jest częścią ekoregionu leśnego South Central Rockies.
Park Narodowy Yellowstone obejmuje obszar o powierzchni 8983 km² na której napotkamy malownicze jeziora, kaniony, rzeki i pasma górskie. Jezioro Yellowstone, jedno z największych jezior wysokogórskich w Ameryce Północnej, znajduje się nad kalderą Yellowstone – największym superwulkanem na kontynencie. W ostatnich dwóch milionach lat kilkukrotnie wybuchał z ogromną siłą. Na terenie parku znajduje się ponadto ponad połowa wszystkich gejzerów na świecie.
Park stanowi kluczowy element Wielkiego Ekosystemu Yellowstone, największego prawie nienaruszonego ekosystemu w północnej strefie umiarkowanej, wpisanego w 1978 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W parku zarejestrowano setki gatunków ssaków, ptaków, ryb, gadów i płazów, w tym gatunki zagrożone wyginięciem. Tereny leśne i łąki są siedliskiem unikalnych gatunków roślin. Yellowstone jest głównym obszarem megafauny USA, gdzie żyją m.in. niedźwiedzie grizzly, kuguary, wilki oraz wolno żyjące stada żubrów i łosi. Stado żubrów z Yellowstone jest najstarszym stadem w kraju.
Każdego roku Park jest miejscem pożarów lasów, a największy z nich który wybuchł w 1988 roku spowodował spłonięcie niemal jednej trzeciej jego powierzchni. Yellowstone oferuje liczne możliwości rekreacji, jak piesze wędrówki, biwakowanie, pływanie łódką, wędkowanie czy zwiedzanie. Utwardzone drogi umożliwiają dostęp do głównych obszarów geotermalnych, jezior i wodospadów. Zimą park jest popularny wśród turystów korzystających z wycieczek na skuterach śnieżnych.
Rdzenni Amerykanie zamieszkiwali rejon Yellowstone od co najmniej 11 000 lat, jednak dopiero pod koniec XIX wieku zaczęto prowadzić na terenie parku zorganizowane badania terenu w tym szeroko zakrojone prace archeologiczne. Początkowo zarządzanie parkiem należało do Departamentu Spraw Wewnętrznych USA, a pierwszym sekretarzem nadzorującym park był Columbus Delano. W latach 1886-1916 nadzór nad parkiem przejęła armia amerykańska, a w 1917 roku zarządzanie przekazano nowo utworzonej Służbie Parków Narodowych.
Amerykański superwulkan
Park Yellowstone położony jest na północno-wschodnim krańcu równiny Snake River. Ten obszar geograficzny rozciąga się na długość około 640 km aż do granicy Idaho i Oregonu. Aktywność wulkaniczna Yellowstone wiąże się z wcześniejszymi zjawiskami wulkanicznymi na równinie Snake River, co czyni go częścią aktywnego hotspotu przesuwającego się w czasie na północny wschód. Przyczyny tej aktywności są przedmiotem dyskusji naukowej. Istnieje hipoteza mówiąca, że migracja gorącego punktu Yellowstone na północny wschód jest efektem ruchu pióropusza płaszcza, podczas, gdy inna teoria łączy migrację z procesami zachodzącymi w wyniku fragmentacji subdukowanej płyty Farallon.
Kaldera Yellowstone, będąca największym systemem wulkanicznym w Ameryce Północnej, konkurującym z kaldery jeziora Toba na Sumatrze, powstała z serii dużych erupcji wybuchowych. Komora magmowa pod parkiem ma około 60 km długości, 29 km szerokości i głębokość od 4,8 do 11,3 km. Najnowsza kaldera wytworzona przez erupcję sprzed 640 000 lat wyzwoliła ponad 1000 km sześciennych popiołu i materiałów piroklastycznych, co miało znaczący wpływ na lokalne środowisko. Erupcja ta była znacznie większa od tej z 1980 roku na Mount St. Helens, tworząc kalderę o głębokości około 1 km i rozmiarach 72 na 45 km.
Najbardziej gwałtowna znana erupcja sprzed 2,1 miliona lat wyrzuciła 2450 km sześciennych materiału wulkanicznego, tworząc formację Huckleberry Ridge Tuff i Island Park Caldera. Kolejna mniejsza erupcja 1,3 miliona lat temu stworzyła kalderę Henry’s Fork i tufowy przełom Mesa Falls. Każda z trzech kluczowych erupcji wytworzyła znaczne ilości popiołu, które pokryły dużą część środkowej Ameryki Północnej, oddziałując na globalną pogodę i przyczyniając się do wymierania niektórych gatunków. Od czasu ostatniej supererupcji seria mniejszych wybuchów prawie wypełniła kalderę lawą ryolitową widoczną na Obsydianowych Klifach oraz bazaltowymi kolumnami na Klifie Owiec. Erozja wywołana wodami rzeki Yellowstone w Wielkim Kanionie Yellowstone wytworzyła typową dolinę rzeczną w kształcie litery V. Cykl erupcyjny Yellowstone obejmuje okresy wielkich erupcji i częściowego zapadania się komory magmowej, co prowadzi do tworzenia kalder. Czas między trzema ostatnimi kataklizmami waha się od 600 000 do 800 000 lat, a ich niewielka liczba nie pozwala na dokładne prognozowanie przyszłych zdarzeń wulkanicznych.
Gejzery
Najsłynniejszym gejzerem w parku Yellowstone, a być może na świecie, jest Old Faithful położony w Basenie Górnego Gejzeru. W tym samym basenie znajdują się również inne gejzery, jak Gejzer Zamkowy, Gejzer Lwowy, Gejzer Beehive, Wielki Gejzer – najwyższy przewidywalny gejzer na świecie, Giant Geyser – największy gejzer na świecie, Riverside Geyser oraz wiele innych.
Park jest także domem dla najwyższego aktywnego gejzera na świecie – Steamboat Geyser, który znajduje się w dorzeczu Norris Geyser Basin. Badania przeprowadzone w 2011 roku wykazały, że w Yellowstone erupcje miały miejsce co najmniej 1283 gejzery, z których średnio 465 jest aktywnych rocznie. W parku znajduje się ponad 10 000 obiektów geotermalnych, w tym gejzery, gorące źródła, zbiorniki błotne i fumarole, skupiając ponad połowę światowych gejzerów i obiektów hydrotermalnych.
W maju 2001 roku US Geological Survey, Park Narodowy Yellowstone i Uniwersytet Utah utworzyły Obserwatorium Wulkanu Yellowstone (YVO), które monitoruje procesy geologiczne na polu wulkanicznym Yellowstone w celu informowania o potencjalnych zagrożeniach. W 2003 roku obserwowano zmiany w dorzeczu gejzeru Norris, które doprowadziły do tymczasowego zamknięcia niektórych szlaków. Zaobserwowano nowe fumarole, a kilka gejzerów wykazało zwiększoną aktywność i wzrost temperatury wody, co w niektórych przypadkach skutkowało przegrzaniem wody, uniemożliwiając normalne erupcje.
W marcu 2004 roku, biolog odkrył pięć martwych żubrów, które najprawdopodobniej zginęły przez toksyczne gazy geotermalne uwolnione w wyniku inwersji atmosferycznej w basenie Norris. Wzrost aktywności sejsmicznej w kwietniu tego roku, a także doniesienia z lat 2004-2006 o znaczących zmianach w ruchu gruntu na Mallard Lake Dome i Sour Creek Dome, zwróciły uwagę na dynamiczny charakter systemu hydrotermalnego Yellowstone i spekulacje dotyczące przyszłych zagrożeń geologicznych. Eksperci uspokoili opinię publiczną, zapewniając, że w najbliższej przyszłości nie ma zwiększonego ryzyka erupcji wulkanu.
Trzęsienia ziemi
W Yellowstone rocznie odnotowuje się tysiące małych trzęsień ziemi, z których większość jest niewyczuwalna dla ludzi. Około dwie trzecie z nich występuje między jeziorem Hebgen a kalderą Yellowstone, wzdłuż zakopanej strefy pęknięć, która pozostała po erupcji sprzed 2,1 miliona lat. W historii parku zanotowano sześć trzęsień ziemi o sile przekraczającej 6 stopni w skali Richtera, w tym jedno o sile 7,2 nad jeziorem Hebgen w 1959 roku. Trzęsienie to spowodowało osunięcie ziemi, które częściowo zniszczyło tamę na jeziorze, tworząc nowe jezioro. Zginęło wówczas dwadzieścia osiem osób, a zniszczenia w regionie były znaczne. Trzęsienie to także wywołało erupcje niektórych gejzerów i stworzyło duże pęknięcia w ziemi.
Teoretyzuje się, że naprężenia w strefie pęknięć spowodowane tym trzęsieniem odpowiadają za obecną aktywność sejsmiczną w tej części parku. Trzęsienie ziemi o sile 6,1 miało miejsce w 1975 roku, jednak nie przyniosło znaczących szkód. W ciągu trzech miesięcy 1985 roku w północno-zachodniej części parku zarejestrowano 3000 mniejszych trzęsień ziemi związanych z osiadaniem kaldery Yellowstone. Od 30 kwietnia 2007 roku przez kilka dni w kalderze wystąpiło 16 słabych trzęsień ziemi o sile do 2,7.
W grudniu 2008 roku pod jeziorem Yellowstone odnotowano ponad 250 trzęsień w ciągu czterech dni, z najmocniejszym o sile 3,9 w skali Richtera. W styczniu 2010 roku w ciągu dwóch dni odnotowano ponad 250 trzęsień. Aktywność sejsmiczna w parku jest na bieżąco monitorowana przez Program zagrożeń związanych z trzęsieniami ziemi amerykańskiej służby geologicznej. Największe trzęsienie ziemi od 1980 roku miało miejsce 30 marca 2014 roku o godzinie 6:34 i osiągnęło siłę 4,8 w skali Richtera w centrum Yellowstone, w pobliżu Norris Basin.
Turystyka i rekreacja w Yellowstone
Yellowstone jest jednym z najczęściej odwiedzanych parków narodowych w Stanach Zjednoczonych. Od lat 60. XX wieku park co roku przyciąga przynajmniej 2 miliony turystów. W ciągu dziesięciu lat, od 2007 do 2016 roku, średnia roczna liczba odwiedzających wzrosła do 3,5 miliona, osiągając rekordową liczbę 4 257 177 gości w 2016 roku. W 2023 roku liczba ta wzrosła do 4,5 miliona osób. Lipiec jest miesiącem, w którym park odnotowuje największe natężenie ruchu. W okresie letnim pracuje tu 3700 osób dla koncesjonariuszy, którzy zarządzają dziewięcioma hotelami oferującymi 2238 pokoi i domków hotelowych, stacjami benzynowymi, sklepami oraz większością kempingów. Dodatkowo, około 800 osób jest zatrudnionych na stałe lub sezonowo przez National Park Service.
Dostęp do parku zapewniają główne drogi prowadzące do ważnych obiektów, choć ich przebudowa bywa przyczyną tymczasowych zamknięć. Yellowstone przechodzi długoterminowy proces przebudowy dróg, utrudniony przez krótki sezon w którym można prowadzić prace budowlane. W zimie wszystkie drogi z wyjątkiem jednej łączącej Gardiner z Cooke City w Montanie są zamknięte dla ruchu kołowego. Od początku listopada do połowy kwietnia, a niektóre nawet do połowy maja, drogi w parku są nieprzejezdne.
Park posiada blisko 500 km utwardzonych dróg do których prowadzi pięć różnych wejść. Mimo braku publicznego transportu, dostępne są usługi przewodników i transport zmotoryzowany oferowany przez lokalne firmy turystyczne. Zimowe wycieczki na skuterach śnieżnych organizowane są przez koncesjonariuszy, choć ich liczba jest ograniczona i ustalana przez Służby Parku Narodowego. W obszarach takich jak Old Faithful, Canyon i Mammoth Hot Springs, szczególnie w miesiącach letnich, obserwuje się duży ruch. Utrudnienia, takie jak korki spowodowane przez prace drogowe lub obserwację dzikiej przyrody, mogą prowadzić do znacznych opóźnień.
Służba Parku Narodowego zarządza dziewięcioma ośrodkami dla zwiedzających i muzeami oraz utrzymuje historyczne budynki, w tym Old Faithful Inn zbudowany w latach 1903-1904 oraz historyczną dzielnicę Fort Yellowstone – Mammoth Hot Springs. W Forcie Yellowstone oferowane są wycieczki edukacyjne związane z historią Służby Parku Narodowego i rozwojem parku.
Na terenie Parku istnieje ponad 2000 miejsc kempingowych zlokalizowanych zarówno na zorganizowanych kempingach, w pobliskich Lasach Państwowych oraz w Parku Narodowym Grand Teton na południu. Do kempingów backcountry można dotrzeć tylko pieszo lub konno, a ich korzystanie wymaga specjalnego pozwolenia.
Region oferuje 1800 km szlaków turystycznych. Park nie jest jednak polecany dla wspinaczki górskiej ze względu na niestabilne skały wulkaniczne. Osoby z zwierzętami muszą trzymać je na smyczy i mogą przebywać jedynie w wyznaczonych obszarach przy drogach oraz na polach namiotowych dla samochodów. Wokół termalnych zjawisk przyrody zbudowano drewniane i brukowane ścieżki, które są dostępne również dla osób niepełnosprawnych. National Park Service utrzymuje klinikę w Mammoth Hot Springs, oferując całoroczne usługi ratunkowe.
W parku popularne jest wędkarstwo, jednak możliwość wędkowania wymaga uzyskania licencji. Większość wód parku jest dostępna tylko dla wędkarstwa muchowego z zastrzeżeniem, że złapane ryby należy wypuścić z powrotem do wody w myśl zasady „łów i wypuść”.
Pływanie łódką jest zabronione w rzekach i strumieniach, z wyjątkiem odcinka rzeki Lewis, gdzie dozwolone są tylko łodzie niemotorowe. Przystań znajduje się w Bridge Bay na Jeziorze Yellowstone, a rampa dla łodzi jest dostępna na kempingu nad jeziorem Lewis.
We wczesnych latach istnienia parku odwiedzający czasami karmili niedźwiedzie, co prowadziło do licznych incydentów. W 1970 roku władze parku wprowadziły program edukacyjny, mający na celu ograniczenie kontaktów z niedźwiedziami i eliminację ich dostępu do pożywienia w obszarach kempingowych i miejscach zbiórki odpadów. Polityka ta przyczyniła się do znacznego zmniejszenia liczby wypadków i zgonów.
Inne chronione tereny w regionie to lasy Caribou-Targhee, Gallatin, Custer, Shoshone i Bridger-Teton. Droga Johna D. Rockefellera Jr. Memorial Parkway prowadzi na południe do Parku Narodowego Grand Teton. Beartooth Highway oferuje spektakularne krajobrazy wysokogórskie.
Najbliższe lotniska znajdują się w Bozeman, Billings, Jackson, Cody i Idaho Falls. Najbliższy duży ośrodek miejski – Salt Lake City – jest oddalony o 510 km na południe.