W tym artykule
Park Oliwski im. Adama Mickiewicza to zabytkowy park położony w gdańskiej dzielnicy Oliwa, nad brzegiem Potoku Oliwskiego. Historia parku sięga czasów cystersów, którzy założyli pierwsze w tym miejscu ogrody klasztorne.
Park zajmuje obszar o powierzchni 11,3 ha, a jego historia sięga czasów cystersów, kiedy to założyli początkowe ogrody klasztorne. Te wczesne ogrody, prawdopodobnie usytuowane na wschód od siedziby opatów z XV wieku, rozciągały się ku Zatoce Gdańskiej, przecinając Potok Oliwski. W pierwszej połowie XVII wieku opat Franciszek Zaleski wznosi nową siedzibę opatów, co zaowocowało rozszerzeniem ogrodu w kierunku południowo-zachodnim, gdzie graniczył z wcześniejszym ogrodem klasztornym.
Ważnym etapem w historii parku była decyzja opata oliwskiego Jacka Józefa Rybińskiego, który powierzył Kazimierzowi Dębińskiemu z Kocka projektowanie ogrodu. Ówcześnie inspirację czerpano z francuskich ogrodów André Le Nôtre, w efekcie czego powstała barokowa część parku, znana dzisiaj jako część francuska. Przed rezydencją opactwa, obecnie siedzibą Oddziału Sztuki Współczesnej Muzeum Narodowego w Gdańsku, utworzono parter kwiatowo-trawnikowy, który prowadził do dużego prostokątnego stawu, usytuowanego wzdłuż osi wschód-zachód. Wzdłuż tej samej osi utworzono Aleję Lipową, a na wschodnim krańcu stawu roztaczała się tzw. Książęca Perspektywa, która optycznie łączyła staw z oddaloną o kilka kilometrów Zatoką Gdańską. Obecnie morze jest zakryte rosnącymi drzewami. W parku powstały cieniste aleje zwane bindażami, które przetrwały do dnia dzisiejszego.
W równoległym układzie do stawu i Alei Lipowej utworzono kolejny parter ogrodowy, Paradisium, z pomnikiem Adama Mickiewicza. W jednej z alejek w tej części parku znajdują się Groty Szeptów.
W roku 1782, po śmierci opata Rybińskiego, król pruski mianował Karola Hohenzollern-Hechingen na opata oliwskiego, który sprowadził do Oliwy Jana Jerzego Saltzmanna, syna nadwornego ogrodnika, znakomitego projektanta ogrodów królewskich w Poczdamie. Saltzmann, na ówczesne czasy, starał się naśladować naturę, inspirowany ideami chińskich ogrodów. W północnej części parku, obecnie nazywanej chińsko-angielską, stworzono kręte ścieżki, zbiorniki wodne naśladujące naturalne krajobrazy oraz urozmaicenia parkowe takie jak altany, pawilony, świątynie, znane z zachowanego planu parku z 1792 roku. Związaną z tym okresem funkcjonowania parku częścią jest odkryty fragment ogrodzenia oraz dwa sztuczne pagórki po północnej stronie parku oraz kaskada na Potoku Oliwskim, która najprawdopodobniej powstała na miejscu starszego młyna istniejącego w tym miejscu do XVI wieku.
Po sekularyzacji klasztoru w 1831 roku i śmierci ostatniego opata oliwskiego, Józefa Hohenzollern-Hechingen, park przeszedł w ręce państwa pruskiego, a jego opiekunem został Gustaw Schöndorf. Pod jego kierownictwem, park przekształcił się w ogrodowy zakątek dostępny dla publiczności, zyskując status ogrodu dendrologiczno-krajobrazowego.
Kolejne znaczące zmiany w parku wprowadził inspektor Erich Wocke, który zarządzał nim w latach 1899-1929. W miejscu dawnych labiryntów, w okolicach starej oranżerii, utworzył alpinarium około 1910 roku i sprowadził wiele alpejskich gatunków roślin. Oranżeria sama została przebudowana na cieplarnię i niewielką palmiarnię, która była rozbudowywana kilkakrotnie po II wojnie światowej.
Popularność parku Oliwskiego wzrosła, gdy w 1925 roku Oliwa stała się siedzibą biskupa gdańskiego, a pocysterski kościół został podniesiony do rangi katedry. W 1927 roku w Pałacu Opatów otwarto placówkę muzealną o nazwie Staatliche Landesmuseum für Danziger Geschichte.
W 1945 roku, w zawiązku z zakończeniem wojny, Park Oliwski uległ znacznemu zniszczeniu podczas II wojny światowej, jednak, staranie i zaangażowanie licznych osób oraz instytucji pozwoli przywrócić mu jego dawny blask. Ponadto park został uznany jako zabytek przyrody województwa gdańskiego i tym samym wpisano go do rejestru zabytków miasta Gdańska w 1971 roku.
W listopadzie 1946 roku w Parku Oliwskim powstała Stacja Aklimatyzacji Roślin, która odegrała kluczową rolę w badaniach i ochronie przyrody. W latach 1952-1956, założono w parku Ogród Botaniczny, który stał się ważnym miejscem naukowym, a w 1976 roku otwarto w parku Galerię Współczesnej Rzeźby Gdańskiej, która stanowiła efekt współpracy Muzeum Narodowego w Gdańsku i lokalnych rzeźbiarzy.
Park Oliwski ewoluował w czasie, włączając do siebie nowe obszary. Na południowo-zachodnim krańcu parku, pomiędzy ul. Opata Jacka Rybińskiego a budynkiem Gdańskiego Seminarium Duchownego, znajduje się fragment, który kiedyś był ogrodem użytkowym cysterskiego konwentu. Warto także wspomnieć o 2-hektarowym obszarze dawnego folwarku Saltzmanna z XVIII-XIX wieku, który otacza dwór i został przejęty w 2001 roku przez firmę Doraco i udostępniony do użytku publicznego w 2015 roku.
Palmiarnia Parku Oliwskiego
Palmiarnia Oliwska powstała w drugiej połowie XVIII wieku jako klasztorny ogród zimowy w której to gromadzono egzotyczne gatunki roślin. Jej istnienie miało głęboki związek z otaczającym ją parkiem i pałacem opackim, pełniąc rolę istotnego elementu kompozycyjnego.
W XIX wieku palmiarnia została rozbudowana i obecnie w jej skład wchodzi wschodni, parterowy budynek o prostokątnym kształcie, z przeszkloną fasadą od strony południowej oraz cylindryczna kopuła, powstała w roku 1954 osiągająca 15 metrów wysokości. W palmiarni można podziwiać palmy, bananowce, araukarie, filodendrony, kaktusy, aloesy, agawy, opuncje, fikusy, storczyki, sagowce i wiele innych egzotycznych gatunków roślin. Szczególną uwagę przyciągał daktylowiec oliwski, który w momencie ścięcia miał wiek szacowany na 180 lat i był najstarszym sztucznie hodowanym okazem tego gatunku w Europie i jedynym takim drzewem w Polsce.
Spichlerz Opacki
W Parku Oliwskim można znaleźć także Spichlerz Opacki, który jest oddziałem Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku, stanowiącym ważne miejsce kulturowego dziedzictwa. Oddział ten odznacza się bogatą historią oraz znaczącym wkładem w badania i promocję etnografii regionu pomorskiego. Historia Oddziału Etnografii związana jest z powojennymi dziejami muzealnictwa w Gdańsku. Zbiory etnograficzne, które obecnie znajdują się w oddziale, gromadzono od roku 1945, kiedy to powstało Muzeum Miejskie w Gdańsku. W 1948 roku muzeum zmieniło nazwę na Muzeum Pomorskie w Gdańsku. Inicjatywa stworzenia działu etnograficznego w tym muzeum należy do Jana Chranickiego (1906–1976) – ówczesnego dyrektora muzeum. Kierownikiem działu został antropolog i etnograf Longin Malicki.
Początkowo siedziba działu mieściła się w budynku dawnej siedziby Franciszkanów, znanej obecnie jako siedziba Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego przy ul. Toruńskiej na Starym Przedmieściu. W 1966 roku, zbiory działu etnograficznego przeniesiono do zrekonstruowanego po zniszczeniach wojennych barokowego Pałacu Opatów. W nowej siedzibie, pod kierunkiem Longina Malickiego organizowane były wystawy oraz prowadzono badania naukowe i działalność edukacyjną, obejmującą odczyty, prelekcje i poranki folklorystyczne.
W 1979 roku Dział Etnografii został podniesiony do rangi Oddziału Muzeum Narodowego w Gdańsku. Nową siedzibą oddziału stał się zaadaptowany na ten cel i odrestaurowany zabytkowy Spichlerz Opacki, usytuowany w malowniczym otoczeniu Parku Oliwskiego.
Historia Spichlerza Opackiego sięga 1723 roku, kiedy to został wzniesiony za czasów opata Franciszka Mikołaja Zalewskiego (1772–1740). Ten trzykondygnacyjny budynek utrzymany w stylu barokowym, charakteryzuje się niewielkimi okienkami z półokrągłymi łukami. Jest on usytuowany w sąsiedztwie bramy barokowej prowadzącej z parku do archikatedry i stanowił integralną część pałacowego kompleksu w Gdańsku-Oliwie. Spichlerz Opacki początkowo pełnił funkcje gospodarcze, a po zakończeniu II wojny światowej służył jako magazyn dla Muzeum Pomorskiego, w którym przechowywano eksponaty oczekujące na konserwację.
Zbiory i kolekcje muzeum
Wśród 10 000 eksponatów wyróżniają się zwłaszcza meble ludowe oraz sztuka i rzemiosło, głównie pochodzące z Pomorza Gdańskiego: Kaszub, Kociewia, Żuław, Powiśla i Borów Tucholskich. Zgromadzone tu zbiory muzealne pozwalają zobaczyć kunszt miejscowych rzemieślników oraz piękno tradycji ludowych. W budynku Spichlerza znajdują się także archiwum fotograficzno-etnograficzne, biblioteka etnograficzna licząca ponad 4000 pozycji, archiwum kresowe oraz pracownie merytoryczne. W stałej ekspozycji pt. „Kultura ludowa Pomorza Gdańskiego,” można zobaczyć zbiory z zakresu rybołówstwa, rolnictwa, hodowli oraz gospodarstwa domowego.
Kolekcje muzealne
- Kolekcja przedmiotów związanych z kulturami osadników zamieszkujących Żuławy do 1945 roku. To zbiór, który ukazuje historię i kulturę ludności tego obszaru, bogatą w tradycje i zwyczaje.
- Kolekcja pozaeuropejska, obejmująca broń, rzeźby, ceramikę, ozdoby pochodzące z obszarów Afryki, Ameryki Południowej i Oceanii. Ta zbiory wprowadzają nas w fascynujący świat kultur spoza Europy.
- Kolekcja przedmiotów, fotografii i archiwaliów, które zostały przywiezione przez ludność przesiedloną z dawnych kresów wschodnich II Rzeczypospolitej. To prawdziwy skarb dokumentujący historię i życie tych ludzi.
- Kolekcja zabytków etnograficznych z regionów sąsiadujących z Pomorzem Gdańskim, co pozwala na zrozumienie szerszego kontekstu kulturowego tego obszaru.
Muzeum organizuje liczne wystawy czasowe poświęcone kulturze ludowej różnych regionów Polski i ludom pozaeuropejskim. Dodatkowo, organizowane są tu warsztaty edukacyjne dla szkół i przedszkoli, które mają na celu popularyzację wiedzy związanej z etnografią.
Międzynarodowy Festiwal Mozartowski Mozartiana
Międzynarodowy Festiwal Mozartowski Mozartiana to niezwykłe wydarzenie muzyczne, które odbywa się każdego roku w malowniczym otoczeniu Parku Oliwskiego, cieszący się uznaniem zarówno wśród miłośników muzyki klasycznej, jak i koneserów twórczości Mozarta.
Historia festiwalu sięga roku 2006, który został ustanowiony Światowym Rokiem Mozartowskim. Mozartiana to wyjątkowe wydarzenie, które nie tylko prezentuje wielkie formy instrumentalno-wokalne autorstwa Mozarta, ale również otwiera drzwi do wielu innych gatunków muzycznych. Festiwal ten nie ogranicza się jedynie do klasyki; oferuje również jazzowe, folkowe, klezmerskie i góralskie interpretacje twórczości Mozarta. Jest to niezwykła okazja do odkrywania różnorodności artystycznej, jaką ten wielki kompozytor pozostawił w spadku dla przyszłych pokoleń.
Jednym z wyjątkowych elementów festiwalu są warsztaty literacko-muzyczne dla dzieci, które wprowadzają najmłodszych w świat muzyki Mozarta. Od 2013 roku festiwal rozszerzył swoją działalność o koncerty muzyki kameralnej, które odbywają się w domu Uphagena. Festiwalowi towarzyszą pokazy „tańczącej fontanny”, w których spotykają się muzyka i światło tworząc niezwykłe widowiska. Kulminacyjnym momentem festiwalu jest uroczysty koncert finałowy, który odbywa się w Katedrze Oliwskiej.